مسئولیت اجتماعی چیست؟
یکی از راه های شناخت بهتر و آشنایی بیشتر با مفاهیم مطالعه و بررسی پیشینه تاریخی، شکل گیری مفهوم و جریان متاثر از آن است. هدف ما در این مقاله این است که به بررسی تاریخچه مسئولیت اجتماعی در ایران و جهان بپردازیم تا درک درستی از مسئولیت اجتماعی داشته باشیم.
این شناخت علاوه بر این که منجر به بهبود زندگی اجتماعی می شود، برای مدیران بنگاه های اقتصادی این امکان را فراهم میکند که برنامه ریزی دقیقی داشته باشند.
در اوایل قرن بیستم مفهوم مسئولیت اجتماعی مطرح شد
تحقیق جدی در مورد مفهوم مسئولیت اجتماعی برای اولین در اواسط دهه ۱۹۳۰ توسط دو حقوقدان به نام های پرفسور ای برلی و پرفسور مریک داد صورت گرفت. حوزه تحقیقاتی این دو استاد حقوق مسئولیت اجتماعی شرکتی بود که به دنبال ارائه راهکارهایی برای مدیران بلند پایه شرکت ها بودند تا بتوانند با دنبال کردن سیاست های پیشنهادی در بین جامعه، محبوبیت کسب کنند و به طبع فروش بیشتری داشته باشند.
در واقع افزایش درآمد شرکت ها با راه های گوناگون دوباره در جامعه جریان می یابد.
ای برلی و مریک داد که هر دو استادان رشته حقوق بودند، دارای دو رویکرد متفاوت برای افزایش مسئولیت اجتماعی بودند. رویکرد ای برلی تاکید فراوانی به حقوق کارمندان و مشتریان داشت و معتقد بود باید قوانینی وضع کرد تا منافع نیروی کار و مشتریان تامین شود و از این طریق مسئولیت اجتماعی تقویت شود.
اما مریک داد معتقد بود یک مدیر ارشد قدرتمند، توانایی برنامه ریزی و اجرای سیاست هایی را دارد که منجر به افزایش مسئولیت اجتماعی و افزایش اعتبار شرکت شود. با اینکه راهکارهای هیچ کدام از طرفین نتوانست مقبولیت جمعی را کسب کند، ولی تلاش این دو نفر تاثیر فروانی در جهت شناخته شدن مفهوم مسئولیت اجتماعی داشت.
از اواسط دهه ۱۹۶۰ میلادی دوباره تلاش برای تعریف مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت ها شدت گرفت، اما به دلیل اینکه نتوانستند رویکرد قدرتمندی ارائه دهند که مورد پذیرش اکثریت باشد، نتوانست جایگاه مفهومی ارزشمندی پیدا کند. همچنین در این دوران، شرکت ها کمتر به دنبال تحقق مسئولیت اجتماعی بودند.
در اوایل قرن بیست و یک از جمله کسانی که توانست یک تعریف کاربردی و جامع برای مسئولیت اجتماعی ارائه دهد که مورد پذیرش عموم قرار گیرد، بندیک شیهی بود.
بندیک شیهی که استاد دانشگاه ییل در رشته مدیریت بود، تاکید می کرد که مسئولیت اجتماعی شرکت ها یک قانون داخلی شرکت ها است که علاوه بر اینکه منفعت شرکت را تضمین کند، برای جامعه نیز سود داشته باشد.
شرکت ها برای ایجاد محبوبیت و معروفیت، با چشم پوشی از بخشی از درآمد خود به نفع جامعه عمل می کنند اما در بلند مدت مقدار درآمد و سود، بیشتر از مقدار هزینه ای است که مدیران شرکت در زمینه اجرایی کردن مسئولیت اجتماعی شرکتی پرداخت کرده اند.
مسئولیت اجتماعی شرکت مورد نظر شیهی بیشتر در قالب مفهوم های اقتصادی- قانونی بود و جوانب دیگر را در بر نداشت، اما با گذشت زمان مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت ها در سطوح دیگر جامعه نیز مطرح شد و موضوع علمی بسیاری از مقالات و رسانه ها جمعی شد.
دهه ۱۹۶۰ و رواج مفهوم مسئولیت اجتماعی
در دوره جدید مفهوم تازه “مسئولیت اجتماعی سازمانی” وارد واژگان علمی مسئولیت اجتماعی شد که توسط ” هوارد بوئن” اقتصاددان امریکایی در کتاب معروف خود” مسئولیت اجتماعی تاجر” از آن استفاده کرد که همین امر سبب شد لقب پدر مدرن مسئولیت اجتماعی را به او بدهند.
او در این کتاب تاکید کرد که تاجران در حفظ و گسترش ارزش های جامعه باید متعهد و مسئول باشند. تحقیق و مباحثه در باره مسئولیت اجتماعی در تمام رشته ها رواج یافت، از جمله رشته مدیریت که متفکر برجسته آن پیتر دراک است که به او پدر کسب و کار نوین نیز می گویند.
پیتر دراک در کتاب خود به نام مدیریت، به ارائه نظرات خود درباره مدیریت و سازمان می پردازد. داراک به دلیل داشتن نگاه سیستمیک به علم مدیریت و رویکرد انسانی و جدیدی که داشت، به عنوان مشاوره متخصص در زمینه برنامه ریزی استراتژی و سیاست گذاری با بسیاری از سازمان های بزرگ و دولتی آمریکا و حتی سازمان های غیر انتفاعی و شرکت های نوپای کارآفرین، همکاری می کرد.
آثار مکتوب و چاپ شده دراک، ۳۵ کتاب است که به بسیاری از زبان های دنیا ترجمه شده است و علاوه بر اینکه در رشته تخصصی خود، یعنی مدیریت آثار فراوانی دارد، بسیاری از کتاب های او در زمینه جامعه، اقتصاد و مدیریت است.حیطه فعالیت دراک چنان گسترده است که حتی در بین آثار او کتاب رمان نیز به چشم می خورد.
تالیفات دراک محدود به کتاب نیست، او که به عنوان عضو هیئت تحریریه وال استریت ژورنال فعالیت می کرد، دارای مقاله های بسیاری در زمینه مدیریت و مسئولیت اجتماعی است.
فعالیت های دراک محدود به نوشتن نشد و توانست چهار فیلم آموزشی بر اساس کتاب مدیریت خود بسازد.
بررسی جایگاه مسئولیت اجتماعی در سال های پایانی قرن بیستم
مسئولیت اجتماعی در اواخر قرن بیستم از اهمیت قابل ملاحظه ای برخوردار شد، به طوری که تحقق این امر جزو برنامه های اصلی سیاست گذاری دولت آمریکا بود.
از پیشتازان مهم در سطح دولت برای افزایش مسئولیت اجتماعی در آمریکا، رئیس جمهور رونالد ریگان بود که با کوچک کردن دولت و ارائه برنامه برای شرکت های بزرگ آمریکا، به گسترش مسئولیت اجتماعی کمک شایانی کرد. تلاش برای توسعه مسئولیت اجتماعی تنها در سطح دولت باقی نماند و حتی هنرمندان و افراد مشهور به دنبال ایفای نقش در این زمینه بودند.
پل نیومن بازیگر سرشناس آمریکایی که به عنوان کارآفرین نیز شناخته می شود، برای ایجاد مسئولیت اجتماعی در بین مردم، کارگاه تولید محصولات غذایی را تاسیس کرد و تمام سود حاصله از آن را به موسسات آموزشی و خیریه اهدا کرد و به طور غیرمستقیم شرایطی را فراهم می کرد که مردم با خرید از محصولات این شرکت، فعالیت نوع دوستانه داشته باشند و این یک راهکار جدید در راستای مسئولیت اجتماعی سازمانی بود.
دهه ۹۰ و شروع ۲۰۰۰ که به آن عصر دیجیتال نیز گفته می شود، حساسیت در زمینه مسئولیت اجتماعی در بین جامعه محدود به حوزه جغرافیایی خاصی نمی شد، بلکه مردم جهان نسبت به سرنوشت و شرایط زندگی مردم کشورهای دیگر نیز احساس مسئولیت می کردند، مثلا شرایط بد کارگران در چین و یا نقض حقوق بشر در آفریقا و حادثه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در آمریکا که باعث شد مسئله مسئولیت اجتماعی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
جورج دبلیو بوش، رئیس جمهور وقت آمریکا بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر با برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های خود، جامعه آمریکا را ترغیب کرد تا به سمت کارهای داوطلبانه در سطح اجتماع بروند.
قرن بیست یکم و ابعاد جدید مسئولیت اجتماعی
مسئله آلودگی محیط زیست و تغییرات آب و هوایی زمین در قرن بیست یکم به اولویت های بسیاری از افراد تبدیل شد و مسئولیت اجتماعی برای حفاظت از زمین، مطالبه بسیاری از حامیان محیط زیست قرار گرفت و انجمن ها و سندیکاهای مختلفی در این زمینه شروع به فعالیت و آموزش کردند.
سازمان ملل متحد در راستای رسیدن به توسعه پایدار، به ارائه راهکار و استانداردهایی در جهت تحقق اهداف مسئولیت اجتماعی می پردازد.
در تعریفی که از مسئولیت اجتماعی شرکتی می شود، شرکت ها را موظف می کند که علاوه بر سود خود، به ارزش های اجتماعی نیز اهمیت دهند و برای گسترش و رسیدن به آن برنامه ریزی داشته باشند، در صورتی که شرکت ها بتوانند به بهترین نحو این کار را انجام دهند، نه تنها سود زیادی برای آنها دارد، بلکه اعتباری فراتر از یک بنگاه اقتصادی کسب می کنند. هرچند به دلیل بازار رقابت آزاد و سودآوری سریع، تعداد کمی از شرکت ها هستند که مسئولیت اجتماعی شرکتی را مورد توجه قرار می دهند.
مسئولیت اجتماعی شرکتی که مدیران در دستور کار خود قرار می دهند، یک مسئولیت اجتماعی سازمانی است که مسئولیتی فراتر از قانون و تعهدات اقتصادی را ایجاد می کند، ولی بازدهی مثبت آن نه تنها به سهامداران و کارکنان و سرمایه گذارن تعلق می گیرد، بلکه منافع دولت و محیط زیست و جامعه را نیز تامین می کند.
استاندارد های بین المللی مسئولیت اجتماعی
حفاظت از محیط زیست در قرن بیستم در سطح جهانی مطرح شد و از اهمیت به سزایی برخوردار بود، به گونه ای که کنگره جهانی محیط زیست در سال ۱۹۹۲ در ریودوژانیرو به منظور افزایش مسئولیت اجتماعی در جهت حفظ زمین برگزار شد و در این کنگره برای اولین بار بحث استانداردهای جهانی مسئولیت اجتماعی مطرح شد و در کنگره جهانی توسعه پایدار در آفریقای جنوبی در سال ۲۰۰۲ مجدد در دستور کار قرار گرفت.
تلاش برای تدوین استاندارد جهانی مسئولیت اجتماعی به طور رسمی از سال ۲۰۰۱ توسط سازمان استاندارد سازی جهانی صورت گرفت.
کمیته سیاست گذاری مصرف کنندگان سازمان استاندارد سازی جهانی، اقدام به تدوین استاندارد های جهانی مسئولیت اجتماعی کردند و آن را مسئولیت اجتماعی یکپارچه نام گذاری کردند.
این کمیته که کار خود را از می ۲۰۰۱ آغاز کرده بود، در ژوئن ۲۰۰۲ گزارشی ارائه داد مبنی بر اینکه از دیدگاه مصرف کنندگان بهترین سازمان برای پیشبرد مسئولیت اجتماعی سازمان استاندارد جهانی است، بنابراین درخواست تشکیل یک گروه کاری با مشارکت گروه ذی نفع و ذی‌ربط را به شورای سازمان ارسال کرد.
بنابر درخواست کمیته در سال ۲۰۰۳ ، سازمان گره مشاورین استراتژیک در مورد مسئولیت اجتماعی تشکیل داد.
نماینده های مختلفی از سراسر جهان در طیف های گسترده دولت ها، سازمان ها، کارگران، مصرف کنندگان، سازمان های غیردولتی و بین المللی و صنعت و بازرگانی در این گروه گرد هم آمدند تا یک برنامه مدون و کامل درباره مسئولیت اجتماعی تدوین کنند.
این گروه پس از بررسی تجربیات و اقدامات کشورهای مختلف در زمینه مسئولیت اجتماعی و نقش سازمان استاندارد در تحقق آن، یک گزارش کاملی را بعد از هجده ماه ارائه داد و مسئولیت تدوین نهایی استاندارد مسئولیت اجتماعی را بر اساس پیشنهادات مطرح شده از سوی شرکت کنندگان، بر عهده سازمان قرار داد.
بنابراین در سال ۲۰۰۴سازمان استاندارد بین المللی، اقدام به برگزاری کنفرانس بین المللی با میزبانی سازمان استاندارد سوئد در شهر استکهلم کرد.
جلب حمایت کشورها در تدوین استاندارد جهانی مسئولیت اجتماعی در دستور کار کنفرانس قرار داشت، این کنفرانس با ۳۵۵ نفر از ۶۴ کشور جهان برگزار شد و اهداف گروه مشاورین استراتژیک را دنبال کرد. بعد از ارائه کنفرانس بر اساس گزارش و بازخورد آن، هیئت مدیره فنی سازمان، کارگروهی را برای تهیه پیش نویس اولیه استاندارد مسئولیت اجتماعی تشکیل داد و موسسات استاندارد دو کشور برزیل و سوئد، به صورت مشترک به عنوان ریاست گروه انتخاب شدند.
بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشورهای در حال توسعه، عضو سازمان هستند و هر ساله در باره موضوع کاری جدید گفتگو و نظرسنجی می کنند و بسیاری از کشورها با اعلام آمادگی، با این سازمان همکاری می کنند.
حاصل کار سازمان استاندارد، به اسم استاندارد ایزو شناخته می شود که به دنبال حمایت از حقوق مشتریان و مصرف کنندگان است.
ایزو، استاندارد بازار را تعیین می کند و برای گرفتن استاندارد برای محصول خود، باید کارشناسانی از بخش های صنعتی، تجاری و فنی بر اساس استاندارد ایزو محصول شما را مورد بررسی قرار دهند و برای کسب نتیجه درست با سازمان های دولتی و سازمان های حمایت از مصرف کنندگان همکاری می کنند و اطلاعات لازم را کسب می کنند و هم چنین با لابراتورهای دانشگاهی و آزمایشگاهی برای تعیین سطح کیفیت همکاری می کنند.
امروزه بسیاری از سازمان ها، سهامداران و ذینفعان به صورت کاملا آگاهانه به دنبال این هستند که مسئولیت اجتماعی را برای رسیدن به توسعه پایدار رعایت کنند.
ایزو ۲۶۰۰۰ برنامه ای را طرح ریزی کرده است تا بتواند اصول اساسی و مسائل مهم مرتبط با مسئولیت اجتماعی را به گونه ای طرح ریزی کند که رفتارها و استانداردهای تعریف شده ایزو ۲۶۰۰۰ در راهکارها و سیستم و اقدامات سازمان عملی شود تا سازمان ها بر اساس استانداردها و راهکارهای ایزو ۲۶۰۰۰ ، در جهت توسعه پایدار قدم بردارند.
استانداردهای ایزو ۲۶۰۰۰ به گونه ای تعریف شده است که شامل همه سازمان های بزرگ و کوچک خصوصی، دولتی و غیرانتفاعی در تمامی کشورها از جمله کشورهای در حال توسعه کاربرد دارد.
پیشگامان مسئولیت اجتماعی
با وجود اینکه شرکت های آمریکایی هرساله گزارش های فراوانی را در زمینه مسئولیت اجتماعی خود ارائه می دهند، اما کارشناسان اروپایی معتقد هستند که قاره اروپا در این زمینه دارای پیشینه قدیمی تری است و هم چنین بسیار دقیق و سازمان یافته تر در حوزه مسئولیت اجتماعی فعالیت دارد.
شرکت های اروپایی به صورت داوطلبانه و علی رغم وجود الزام قانونی، خود را پایبند به اصول مسئولیت اجتماعی می دانند و بیشترین برنامه ریزی آنها، در جهت رفع آلودگی محیط زیست و تغییرات جوی است.
شرکت های اروپایی با حذف کربن و استفاده از سوخت پاک و تاسیس نیروگاه های فعال با انرژی تجدید پذیر، سهم به سزایی در کم کردن آلودگی جوی دارند. از جمله برنامه های اجرایی مهم و تاثیر گذار در افزایش مسئولیت اجتماعی در قاره اروپا، منتشر کردن اوراق قرضه سبز در بین شرکت های فعال در حیطه محیط زیست بود تا منابع مالی مورد نیاز برای اجرایی کردن برنامه های حفاظتی محیط زیست فراهم شود.
علاوه بر شرکت ها، وقتی مردم نتایج حاصله از اوراق قرضه را متوجه شدند استقبال بسیار خوبی از این طرح شد.
فرانسه از کشورهای پیشتاز در انتشار اوراق قرضه سبز بود. شرکت های فرانسوی نسبت به همتایان اروپایی خود نقش فعال تری در مسئولیت اجتماعی دارند، حدود ۳۴ درصد از شرکت های فرانسوی، اصلی ترین هدف خود را در جهت حفاظت از محیط زیست و محدودیت استفاده از گاز کربن قرار داده اند.
قدمت مسئولیت اجتماعی در ایران
مسئولیت اجتماعی دارای قدمت طولانیی می باشد و آثار تاریخی موجود در این زمینه همانند منشور حقوق بشر کوروش کبیر این موضوع را به اثبات می رساند که مسئولیت اجتماعی از دیرباز مورد توجه ایرانی ها بوده است. همچنین بعد از ورود اسلام به ایران نیز مسئولیت اجتماعی با نگاه دینی در ایران ایجاد شد و بسیاری از آموزه های دینی نیز منشا در مسئولیت اجتماعی ایران داشته اند.
وقف و وام های قرض الحسنه از جمله مفاهیمی بودند که مسئولیت اجتماعی در شرکت های ایرانی در قالب آنها شکل گرفته است، البته توجه داشته باشید که وقف کردن به عنوان یک سنت ملی اسلامی عمدتا در ایران به ساخت مدرسه و یا مسجد محدود می باشد و تجار و صاحبان صنایع نیز در ساخت این موارد و تامین هزینه های ان مشارکت داشته اند .
در دهه اول سال های ۱۳۰۰ فضای صنعتی در ایران به آرامی شروع به شکل گرفتن کرد، به همین دلیل کارگران صنعتی به اندازه کافی نبودند و بیشتر صاحبان صنایع با افراد جامعه و کارکنان یک رابطه اجتماعی گسترده داشتند، همچنین مذهب و سنت ها نیز نقش پررنگی داشت و باعث شد که مشارکت های اجتماعی گسترده تر شود .
در سال های اخیر مسئولیت اجتماعی مفهومی جدید یافته است. امروزه صاحبان صنایع و بخش خصوصی، روشنفکران و دانشگاهیان، سازمان های غیر دولتی و.. همگی این مفهموم را تعریف و مطرح کرده اند، به عنوان مثال برگزار کردن اولین کنفرانس مسئولیت اجتماعی شرکت ها، کنفدراسیون صنعت، شرکت های خصوصی و سازمان های غیر دولتی نقطه آغازی برای مطرح شدن مفهوم جدید مسئولیت اجتماعی در ایران بوده است .
با شدت یافتن رقابت موجود بین صاحبان صنایع مختلف، بسیاری از سازمان های ایرانی در فرایندهای مدیریتی خود به مفهوم جدید مسئولیت اجتماعی توجه زیادی می کنند.
همچنین ایران نیز به دلیل پیوستن به سازمان تجارت جهانی، باید که اصول اخلاقی مشخص و مدون شده ای را برای خود داشته باشد تا بتواند که در این فضای تجاری جهانی فعالیت خود را پیش ببرد .
تدوین سند استاندارد مسئولیت اجتماعی همگانی در ایران
بعد از تصویب شدن یک استاندارد جهانی برای مسئولیت اجتماعی، ایران نیز توجه خاصی به این استاندارد داشت، به گونه ای که این سند در وزارت کشور مورد بررسی قرار گرفت و در وزارتخانه نیز توسط گروهی این استاندارد ترجمه شد و روی آن کار شد .
در یک مقطع مشخص باید که مدیریت صنعتی که یکی از نهاد هایی است که در زمینه مسئولیت اجتماعی قرار است فعالیت داشته باشد، گروهی را تشکیل می داد تا برای گذارندن دوره آموزشی به اروپا سفر کنند و با این مفهوم بیشتر آشنا شوند. بعد از این دوره، این مفهوم در ایران نیز مطرح شد، به دلیل اینکه گروه های مختلف برداشت مختلفی را از این موضوع داشتند، استاندار های مختلفی ایجاد شد ، اما تصمیم بر این شد که سند ملی استاندارد ملی به عنوان معیار همه نهادها و سازمان ها شناخته شود .
جامعه ایران نیاز به یک استاندارد سازی یا تعیین الگوهای اصولی برای اجرا کردن مسئولیت اجتماعی خود داشت، به همین دلیل موسسه استاندارد با همکاری وزارت کار و رفاه اجتماعی پروژه ای را شروع کردند که در آن قرار بر این شد که اولویت های خود را مبتنی بر استاندارد ایزو ۲۶۰۰۰ تعریف کنند، پس از تصویب شدن این استاندارد ها توسط سازمان ملی استاندارد ایران، تمامی ارزیابی و رتبه بندی ها بر اساس شاخص‌های استاندارد انجام شد .
استاندارد حاضر در کشور، یک راهنما دررابطه با اصول اساسی مسئولیت اجتماعی، به رسمیت شناختن مسئولیت اجتماعی و مشارکت ذینفعان و همچنین دیگر موضوعات اصلی که به بحث مسئولیت اجتماعی مرتبط هستند، به همراه راه های نهادینه سازی رفتارهای مسئولیت اجتماعی است که اجرای آنها را فراهم می سازد.
به طور کلی موضوعات اصلی که بیان می شوند همگی از شماری از مسائل تشکیل شده اند، بررسی اینکه کدام مسئله برای شرکت ها مهم است و مناسب است، مسئولیت خود سازمان است و باید که به وسیله ملاحظات خاص سازمانی و گفتگو با ذینفعان، انجام بگیرد .
مسئولیت اجتماعی در کشورهای مختلف جهان
تمامی کشور های جهان دارای یک استاندارد و الگوی مشخص برای مسئولیت اجتماعی خود هستند، تمامی این موارد با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی حاکم بر کشور تعیین شده است و هر دولت سعی بر این داشته است که با توجه به فرهنگ خود، موضوع مسئولیت اجتماعی را به گونه ای در دستور کار قرار دهد که نیتجه ای مطلوب حاصل شود .
در ادامه وضعیت مسئولیت اجتماعی را در برخی از کشور ها مورد بررسی قرار می دهیم .
امریکا، کشور پیشگام در مسئولیت اجتماعی
امروزه آمریکا به عنوان یکی از کشور های پیشگام در حوزه مسئولیت اجتماعی در سراسر دنیا شناخته می شود، زیرا که از همان ابتدای اینکه مفهموم مسئولیت اجتماعی مطرح شد، تمامی متفکران آمریکایی در این زمینه دارای نقش تعین کننده ای بودند و توانسته اند نظرات تاثیرگذاری را بدهند .
در اواسط قرن بیستم بود که مسئولیت اجتماعی در بین شرکت ها و متخصیص در حوزه مدیریت کسب و کار در آمریکا مطرح شد، یکی از معروف ترین افراد در این زمینه پیتر دراکر بود. بعد از مطرح شدن این موضوع، بسیاری از محافل علمی، سیاسی و اقتصادی آمریکا و دیگر کشور های پیشرفته به فکر توسعه این مفهوم افتادند و مسئولیت اجتماعی به یکی از دغدغه های مهم مدیریت بازاریابی و سرمایه گذاری تبدیل شد .
با ظهور مفهوم جدید مسئولیت اجتماعی، یک پاسخ برای تحولات و چالش هایی از قبیل جهانی سازی، یافت شد. امروزه نیز این مفهوم یکی از بخش های مهم ادبیات و فرهنگ مدیریت در امریکا را تشکیل داده است. همچنین به یکی از بحث های آکادمیک مجامع حرفه ای در سازمان های غیردولتی، مصرف کنندگان، کارکنان، تامین کنندگان، سهامداران و سرمایه گذاران تبدیل شده است .
اکنون با توجه به شرایط کنونی، مسئولیت اجتماعی تمامی شرکت ها، یک بخش جدا نشدنی از کتب و مقالات مالی اقتصادی در آمریکا است و در صورتی که فردی تمایل به این داشته باشد که در این شرکت ها سرمایه گذاری کند، باید که به اعمال و گزارشگری مسئولیت اجتماعی توجه کند. امروزه نیز تعداد شرکت ها و افرادی که در این گونه شرکت ها در حال سرمایه گذاری هستند، بسیار افزایش یافته است .
آمریکا جزو کشور هایی است که اجرای مسئولیت اجتماعی در آن اجباری نیست، اما اقدامات زیادی برای ایجاد انگیزه به شرکت ها و کارآفرینان انجام گرفته است که حضوری موثرتر در حوزه مسئولیت های اجتماعی داشته باشند. از سال ۲۰۰۸ نیز بعد از برگزیده شدن اوباما به عنوان رئیس جمهور و وارد شدن آن به کاخ سفید، تاکنون فعالیت های در این زمینه نیز بیشتر شده است ، به گونه ای که سرمایه گذاری شرکت های امریکایی در یک دهه خیر حدود ۷۰ درصد رشد داشته است .
همان طور که اشاره کردیم و توضیحاتی را نیز در این باره دادیم، آمریکا یکی از اولین کشور هایی است که انجام مسئولیت های اجتماعی توسط شرکت ها را به جهان معرفی کرد و از بسیاری از شرکت های مطرح و بزرگ در این زمینه خواست که فعالیت پررنگ و موثر در حوزه مسئولیت های اجتماعی داشته باشند، به همین دلیل اسم برخی از شرکت های بزرگ آمریکایی در لیست موثر ترین و اولین شرکت هایی که این سیاست را اجرا کرده اند، به چشم می خورد .
امروزه در جهان با توجه به اینکه مصرف کنندگان به حمایت از برندها و خرید محصولاتشان بیشتر فکر می کنند، امریکا بیش از ۶۸ درصد از نام های تجاری خود را که مسئولیت پذیری ضعیف در این حوزه دارند را متوقف کرده است.
مسئولیت اجتماعی در آلمان
همانند آمریکا، در آلمان نیز اجرای مسئولیت اجتماعی برای شرکت ها اجباری نمی باشد و شرکت ها بنا به انتخاب خود می توانند که آن را انجام دهند یا ندهند، اما با این حال دولت آلمان توانسته است که برنامه های مدونی را برای تشویق و هدایت شرکت ها به سمت اجرای مسئولیت اجتماعی، پیاده سازی کند که بسیاری از آنها نیز موثر هستند .
طرح اصلی در زمانی پیاده سازی شد که کل دنیا با یک بحران مالی روبرو بود و بحران بانکی در اتحادیه اروپا نیز آلمان را با چالش های مختلفی روبرو کرده بود، در نتیجه این اتفاق ها اجلاس گروه هشت دولت آلمان در رابطه با ضروریت اجرای مسئولیت اجتماعی بین شرکت ها نشستی را برگزار کردند و در طی آن، برنامه های مختلفی برای تقویت انگیزه در میان شرکت ها مطرح شد .
از آن زمان تا به الان وزارت کار و امور اجتماعی آلمان، به عنوان رئیس این حوزه مشغول به کار است .
آمار نشان می دهد که در سال ۲۰۲۰ آلمان توانست که رکورد جدید را در زمینه انجام مسئولیت های اجتماعی ثبت کند، به گونه ای که به عنوان یکی از حوزه هایی که تمرکز زیادی بر روی انجام مسئولیت های اجتماعی داشته است، شناخته شده است.
انجام مسئولیت های اجتماعی در آلمان محدود به یک زمان و مکان خاص نیست و هر شرکتی اعم از بزرگ و کوچک می تواند که خدماتی را به مردم ارائه کند و به جامعه خود خدمت رسانی کند .
سیاست مسئولیت های اجتماعی به صورت خیلی جدی در آلمان پیگیری می شود و در ماده ای که برای این موضوع در اساسنامه شرکت ها تعریف شده است ، به ضرورت داشتن نگاهی جهانی به این مسئولیت تاکید شده است .
همان طور که اشاره کردیم با اینکه در آلمان اجرای این موضوع اجباری نیست، اما با این حال تعداد زیادی از شرکت ها در حال اجرای آن هستند که نشان دهنده این است که آلمان تا چه اندازه ای در حوزه مسئولیت های اجتماعی موفق بوده است .
سیاست حمایت مالی از نیازمندان کشورهای مختلف و ارائه کمک های مالی بلاعوض به آنها، در زمره اولین و اصلی ترین سیاست ها است. اما یک سیاست دیگر هم وجود دارد که شرکت ها باید مد نظر قرار دهند، توجه به مسائل زیست محیطی و استفاده بهینه از منابع انرژی های فسیلی است.
تفاوت الگوی مسئولیت اجتماعی در ژاپن
ژاپن یکی از بهترین و پیشرفته ترین کشور های آسیا است که اقتصاد آن در سال های اخیر پیشرفت زیادی کرده است. در سال ۱۹۷۰ که بیشتر دنیا با یک فقر مالی بزرگی روبرو بود، ژاپن نیز همانند آلمان مفهوم مسئولیت های اجتماعی را در کشور مطرح کرد. این کار باعث شد که با اینکه فقر به یکی از چالش های بزرگ در دنیا تبدیل شده بود، اما با این حال همکاری بخش دولتی و خصوصی در ژاپن افزایش یافت .
ژاپن تاکید زیادی بر روی این مسئولیت های اجتماعی دارد و به این مسئله به عنوان یک ضرورت نگاه می کند. با تاکید های فراوان از اواخر دهه۱۹۹۰ به طرز چشم گیری شمار شرکت های فعال در این زمینه در ژاپن افزایش یافت .
همچنین از اوایل قرن ۲۱ میلادی شفافیت شرکت ها در این زمینه مسئولیته ای اجتماعی شفافیت بیشتری پیدا کرد، توجه کنید که در ژاپن توجه به دیگران به عنوان یکی از اصل های مهم شناخته می شود، به همین دلیل حتی جدا از بحث مسئولیت های اجتماعی، در بیشتر شرکت ها بحث از منافع مشترک ناشی از کار صحبت به عمل می آمد .
اما با تاکید بیشتر بر روی مسئولیت های اجتماعی، زمینه برای افزایش استاندارد زندگی مردم در ژاپن و توسعه اقتصادی در این کشور به عمل آمد .
بخش بزرگی از بودجه هایی که برای مسئولیت اجتماعی در این کشور مطرح شد، برای ساخت های شهری و اقتصادی و حفاظت از محیط زیست و ارائه خدمات بهتر به مردم صرف شد و سهم کمی از این بودجه نیز به خیریه ها داده شد. همین موضوع سوال بزرگی در ذهن افراد ایجاد می کرد و آن هم این بود که چرا ژاپن تمایلی به فعالیت در حوزه های خیریه به عنوان بخشی از مسئولیت های اجتماعی خود ندارد ؟
پاسخ سوال این است که مردم این کشور اعتماد و اعتقاد زیادی به دولت خود دارند و بر این موضوع اعتقاد دارند که دولت می تواند با استفاده از سیاست ها و ابزارهایی که دارد، رفاه و امنیت غذایی مردم را به صورت کامل مطرح کند. با توجه به این دیدگاه دیگر انعام به گارسون ها در رستوران یک عمل زشت و بی احترامی به شمار می آید، در سراسر شهر متکدی و دستفروش دیده نمی شود، به همین دلیل است که شرکت ها دیگر بخش کمی از بودجه را به کمک انسان دوستانه تعلق داده اند و بخش عظیمی از آن صرف ساخت های شهری و اقتصادی و حفاظت از محیط زیست و ارائه خدمات بهتر به مردم می شود .
این موضوع مهم ترین تفاوتی است که مسئولیت های اجتماعی در ژاپن با کشورهای دیگر دارد، به عبارت ساده تر در ژاپن بخش کم و نزدیک به هیچ به انجام کارهای خیریه و انسان دوستانه صرف می شود و به جای آن، این هزینه ها صرف آموزش و ارائه خدمات انسانی به مردم کشور می شود .
اجباری بودن مسئولیت اجتماعی برای شرکت ها در هند
یکی دیگر از کشور ها که قصد بررسی شرایط مسئولیت های اجتماعی در آن را داریم، هند است. برخلاف تمامی کشور هایی که تا به الان بررسی کرده ایم، در کشور هند انجام مسئولیت های اجتماعی برای شرکت ها اجباری می باشد و تمامی آنها موظف هستند که این کار را انجام دهند .
هند از کشور های پیشگام در این زمینه است و بودجه ای که برای آن کنار گذاشته می شود، صرف توسعه کشور می شود .
طبق قانونی که در روز ۲۲ ژانویه سال ۲۰۲۱ منتشر شد، تمامی شرکت هایی که در این کشور فعالیت می کنند، موظف هستند که بودجه تخصیص داده شده خود را به بخش مسئولیت های اجتماعی دولت ارائه دهند .
دلیل اینکه پرداخت این بودجه برای شرکت ها اجباری شد نیز به این گونه مطرح شد که با توجه به اینکه در گذشته بسیاری از شرکت ها بودجه در نظر گرفته شده خود را در این زمینه با استفاده از آژانس های خاصی، به صورت غیرقانونی صرف کارهای غیرقانونی می کردند، به عبارت دیگر در حالی که اسم این بودجه ها برای مسئولیت های اجتماعی پرداخت می شد اما در مقابل با روش های غیر قانونی به حساب بانکی شرکت ها بازگردانده می شد .
در واقع دلیل اصلی انتقال پول ها به حساب های دولت، انجام مسئولیت های اجتماعی بود و گزارش های لازم در این زمینه نیز به صروت رسمی داده می شود، اما در مقابل طرق غیرقانونی این پول ها به حساب شرکت بازگردانده می شد ، بدیهی است که این روند تاثیری بر روی کشور و جامعه نداشت .
اما حال با تصویب این قانون موسسه دریافت کننده بودجه باید که تایید کند که این پول را دریافت کرده است و نحوه صرف شدن بودجه را به صورت جزئی گزارش کند. از سوی دیگر شرکت ارائه دهنده بودجه نیز باید گزارش هایی برای نحوه صرف شدن بودجه در زمینه حوزه مسئولیت های اجتماعی را به دولت ارائه کند.
دولت هند بر این باور است که اجباری بودن انجام مسئولیت های اجتماعی می تواند تاثیر مثبتی بر روی جامعه بگذارد و این طرح را نیز تا به امروزه اجرا کرده است .
طی بررسی های صورت گرفته، مشاهده شده است که بیش از ۵۰ درصد از شرکت های هندی با استفاده از روش های مختلف از انتقال پول به جامعه و صرف شدن آن برای مسئولیت های اجتماعی خودداری می کنند و این موضوع نیز دلیل دیگری است که هند انجام این کار را ضروری و مهم دانسته است .
همچنین هند شرکت های بزرگ را موظف کرده است که ۲ درصد از سود سالانه خود را به انجام مسئولیت های اجتماعی اختصاص دهند، اما باز هم بسیاری از شرکت ها این هزینه را پرداخت نکرده اند و طبق قانون جدید، هند موظف کرد که ظرف ۶ ماه به حساب ذی نفعان منتقل شود .
در اوایل قرن بیستم بود که مهاتما گاندی یک مفهوم جدید را مطرح کرد. این مفهوم تاثیر زیادی بر روی رشد اقتصادی ، اجتماعی و مسئولیت اجتماعی در کشور هند داشت. این ایده به طور کامل تحت تأثیر ارزش های خانوادگی، سنت ها ، فرهنگ و مذهب است. به همین دلیل بسیاری از ثروتمندان دوران قبل از استقلال هند که همگی از سنت های قدیمی خسته شده بودند، از این ایده استقبال کردند و کمک های انسان دوستانه آنها فقط به یاری رساندن به فقرا محدود نمی شد، بلکه بسیاری از این نیکوکاران اقدام به ایجاد مراکز تجاری و صنعتی مشهوری دراین کشور کردند .
رسانه مسئولیت اجتماعی در ایران چیست؟
رسانه مسئولیت اجتماعی در ایران دارای پروانه انتشار رسمی از طرف فرهنگ ارشاد اسلامی می باشد. این رسانه شامل پایگاه خبری و تحلیلی گزارش مسئولیت اجتماعی است، این رسانه در تلاش است که بتواند از فرصت ها و چالش های موجود در جامعه ایران، آن را در قالب گزارش، گفتگو و تحلیل خبری و علمی بررسی کند و آنها را منتشر کند .
رسانه مسئولیت اجتماعی در تلاش است که بتواند مفهوم مسئولیت اجتماعی را در ایران فراگیر و گسترش دهد و دیدگاه صاحب نظران حوزه های مختلف و تاثیرگذار در این زمینه همانند صاحب نظران اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ورزشی و … را در قالب گزارش های مختلف پوشش دهد .
اولویت اول این رسانه، بررسی عملکرد شرکت ها و برندهای معتبر در حوزه مسئولیت اجتماعی، اخلاق زیستی، محیط زیست ، آسیب های اجتماعی و مطالبه گری از مسئولان است .
از مهم ترین مفاهیمی که در این رسانه از اهمیت بالایی برخوردار هستند، می توان به حقوق بشر و شهروندی، امور خیریه و خدمات عام المنفعه، مسئولیت اجتماعی شرکت ها ، محیط زیست و اخلاق زیستی اشاره کرد که این رسانه به تمامی این موارد به عنوان یک مفهوم کلیدی برای جامعه ایران نگاه می کند. به همین دلیل است که این رسانه معرفی و تحلیل از آسیب های اجتماعی را در دستور کار خود قرار داده است .
این رسانه آمادگی کامل خود را در زمینه انتشار گزارش مسئولیت اجتماعی شرکت های مختلف اعلام کرده است، به همین دلیل گزارش های مختلفی از مسئولیت اجتماعی و گزارش پایداری از طریق این رسانه در اختیار مخاطبین و بازدیدکنندگان قرار می گیرد .
